Dziewictwo to nieustająca medytacja niezniszczalności w ciele podlegającym zniszczeniu1 – Virginitas est in carne corruptibili incorruptionis perpetua meditatio. (STh II-IIae q 152 a1 ag1)



Dziewictwo a zmysłowość

U podstaw myślenia św. Tomasza o dziewictwie leży przekonanie, że pożycie seksualne nie tylko usuwa fizyczne dziewictwo, ale przede wszystkim, poprzez – jak to nazywa – ‘palący płomień pożądliwości’, niszczy dziewiczą świeżość osobowości człowieka.

Samo łacińskie słowo ‘virginitas’ wywodzone jest od słowa ‘viror, -is’ tj. świeża zieleń.

I jak mówi się o zieleni, że zachowuje swą świeżą zieleń, jedynie wtedy, kiedy nie jest wystawiona na działanie palącego żaru [słońca], tak też dziewictwo zakłada, że osoba, której jest ono udziałem, chroniona jest od palących skutków płomienia pożądliwości, który w doznaniu największej spośród przyjemności cielesnych – rozkoszy erotycznej – wydaje się występować.

Et sicut illud dicitur virens in suo virore persistere quod non est ex superabundantia caloris adustionem expertum, ita etiam virginitas hoc importat, quod persona cui inest immunis sit a concupiscentiae adustione, quae esse videtur in consummatione maximae delectationis corporalis, qualis est venereorum delectatio.

STh II-II q152 a1 co

Istota dziewictwa

Dziewictwo może być rozpatrywane według trzech kryteriów: od strony ciała – fizjologicznie, od strony przeżycia – psychologicznie, i od strony postanowienia woli – kryterium moralne. Św. Tomasz porządkuje te kryteria zgodnie z tym, na ile są one istotne dla dziewictwa.

Pierwszym i najistotniejszym co decyduje o dziewictwie, jest kryterium moralne, a więc decyzja woli o powstrzymaniu się od pożycia seksualnego. Nienaruszalność (integralność) organów płciowych – kryterium fizjologiczne – jest czynnikiem, który językiem metafizyki nazywa się przypadłością (accidens). Czyli nie jest ono niezbędne dla dziewictwa. Niedoznawanie zaś rozkoszy seksualnej – kryterium psychologiczne – jest czynnikiem materialnym.

Istota dziewictwa określana jest, jako oddalenie od wspomnianego zniszczenia, a zatem dla dziewictwa nienaruszoność (integralność) członków ciała jest jak przypadłość. Sama wolność od rozkoszy, której doznaje się przy uwolnieniu nasienia jest jak materia.

Zaś samo postanowienie nieustannego powstrzymywania się od takiej rozkoszy jest istotą dziewictwa i jej pełnią (se habet formaliter et completive in virginitate).

Virginitas dicitur per remotionem praedicte corruptionis, consequens est quod integritas membri corporalis per accidens se habeat ad virginitatem. Ipsa autem immunitas a delectatione quae consistit in seminis resolutione, se habet materialiter.

Ipsum autem propositum perpetuo abstinendi a tali delectatione se habet formaliter et completive in virginitate.

STh II-II q152 a1 co

Dziewictwo jako kontemplacja prawdy

Oprócz medytacji niezniszczalności, podjęcie dziewictwa motywowane jest kontemplacją prawdy. Jest to motywacja specyficznie chrześcijańska:

To zaś było rzadkością wśród starożytnych, by ktoś wiedziony umiłowaniem kontemplacji prawdy powstrzymywał się od wszelkiej przyjemności seksualnej, czytamy, że jedynie Platon to czynił.

Hoc autem rarum erat apud antiquos, ut aliquis amore veritatis contemplandae ab omni delectatione venerea abstineret, quod solus Plato legitur fecisse.

STh II-II 152 a1 rad3

Podobnie, z powodu kontemplacji prawdy uważa się dziewictwo za wyższe od małżeństwa:

Dobro życia kontemplacyjnego jest cenniejsze niż dobro życia czynnego. Dziewictwo zaś nakierowane jest na dobro duszy płynące z życia kontemplacyjnego, które jest poznawaniem spraw Boskich.

Bonum contemplativae vitae praefertur bono activae. Virginitas autem ordinatur ad bonum animae secundum vitam contemplativam, quod est cogitare ea quae sunt Dei.

STh II-IIae q152 a4

Dziewictwo służy lepszemu poznaniu Boga z dwóch powodów:

1. Jest wolne od rozkoszy zmysłowej, doznawanej w pożyciu małżeńskim, która stanowi przeszkodę dla intelektualnej kontemplacji Prawdy wiecznej – Boga.

2. Ze swej istoty, nie będąc tak aktywne, jak życie małżeńskie. Daje pierwszeństwo kontemplacji Boga, która jest celem życia człowieka.

Tomasz pisze:

Ludzie od swoich narodzin posiadają to, co jest materią w dziewictwie, tzn. nienaruszoność ciała, wolnego od doświadczenia seksualnego. Nie posiadają tego, co jest formalne (istotowe) w dziewictwie, a mianowcie to, by zachowanie owej nienaruszalności było ze względu na Boga. I dlatego możemy mówić o dziewictwie, jako o cnocie.

Stąd Augustyn powiada w Księdze o dziewictwie: nie to sławimy w dziewicach, że są dziewicami, lecz to, że poprzez pełną oddania powściągliwość są dziewicami Bogu poświęconymi².

Homines ex sua nativitate habent id quod est materiale in virginitate, scilicet integritatem carnis immunem ab experimento venereorum. Non tamen habent id quod est formale in virginitate, ut scilicet habeant propositum servandi huiusmodi integritatem propter Deum. Et ex hoc habet rationem virtutis.

Unde Augustinus dicit, in libro De sancta virginitate, nec nos in virginibus praedicamus quod virgines sunt, sed quod Deo dicatae pia continentia virgines².

STh II-IIae q152 a3 ra1

Podczas gdy czystość jest troską o zachowanie zwyczajnego porządku w sferze erotycznej, dziewictwo sięga po coś więcej:

To co jest zachowaniem siebie wolnym od doznań rozkoszy płynących z erotyki, ma w pewien sposób większą chwałę od tego, co jest zachowaniem siebie od nieuporządkowania spowodowanego rozkoszą erotyczną.

Dlatego więc dziewictwo jest pewną szczególną cnotą, która ma się tak do czystości, jak wspaniałomyślność (magnificentia) do hojności.

Hoc autem quod est conservare se immunem ab experimento venereae voluptatis, habet quandam excellentiam laudis supra hoc quod est conservare se immunem ab inordinatione venereae voluptatis.

Et ideo virginitas est quaedam specialis virtus, habens se ad castitatem sicut magnificentia ad liberalitatem.

STh II-II 152 a3 co

Powściągliwość (continentia) jako nazwa celibatu-dziewictwa
dla królestwa

Słowo powściągliwość w teologii katolickiej ma dwa znaczenia. Pisze Tomasz:

Nazwie powściągliwości (continentia) nadawane jest przez różnych autorów dwojakie znaczenie.

Niektórzy nadają powściągliwości znaczenie całkowitego powstrzymywania się od doznań natury seksualnej. Tak też Apostoł w Ga 5 łączy powściągliwość z czystością. W takim rozumieniu doskonałą powściągliwością jest dziewictwo, wtórną zaś wdowieństwo.(...)

Inni zaś przyjmują, że powściągliwość jest, gdy ktoś powstrzymuje się od pójścia za istniejącymi w nim gwałtownymi, zepsutymi pożądaniami. To znaczenie przyjmuje Filozof w VII księdze Etyki. Tak też jest rozumiana powściągliwość w ‘Rozmowach Ojców’ (Collationes Patrum, św. Jana Kasjana).

Nomen continentiae dupliciter sumitur a diversis.

Quidam enim continentiam nominant per quam aliquis ab omni delectatione venerea abstinet, unde et apostolus, Galat. V, continentiam castitati coniungit.

Et sic continentia perfecta principalis quidem est virginitas, secundaria vero viduitas. (...)

Alii vero dicunt continentiam esse per quam aliquis resistit concupiscentiis pravis, quae in eo vehementes existunt.

Et hoc modo accipit philosophus continentiam, VII ethic. Et hoc etiam modo accipitur continentia in Collationibus patrum.

STH II-II q 155 a 1 co

Powściągliwość, jako reakcja na istniejące w człowieku pożądanie, może wywoływać wrażenie, że dziewictwo - skoro jest ono powściągliwością nie tylko od pożądań ale i od samej aktywności erotycznej - opiera się na negatywnej ocenie skesualności jako takiej.

Byłoby tak, gdyby dziewictwo było podejmowane li tylko jako chęć ucieczki przed doznaniami zmysłowymi. Tymczasem racja podjęcia dziewictwa nie jest negatywna. Nie jest to np. chęć uniknięcia grzechu przez jakoby grzeszne doznania zmysłowe. Powód podjęcia dziewictwa jest pozytywny: wyłączne poświęcenie się Bogu.

Augustyn w tej samej księdze pisze, że dziewictwo, to powściągliwość, poprzez którą nienaruszalność ciała - jest Stwórcy duszy i ciała ślubowana, poświęcana, zachowywana.

Augustinus, in eodem libro, dicit quod virginitas est continentia qua integritas carnis ipsi creatori animae et carnis vovetur, consecratur, servatur.

STh II-II 152 a1

1). św. Augustyn, O świętym dziewictwie, 13, s. 129, [w:] Pisma świętego Augustyna o małżeństwie i dziewictwie. Przekład i komentarz, red. ks. Augustyn Eckman. Lublin 2003, Towarzystwo Naukowe KUL;(De sancta virginitate, PL 40, 401).

2). św. Augustyn, tamże, 11.11, s. 121.