Gdy niższe moce [w człowieku] prą nieopanowanie
ku swym przedmiotom, władze wyższe doznają przeszkody i tracą pełną
sprawność swego działania.
Władze niższe (appetitus inferior),
tj. pożądliwe, najbardziej przez wadę rozpusty zwracają się ku swemu
przedmiotowi - tj. jest ku przyjemności - w sposób nieopanowany. Stąd
twierdzimy, że najbardziej poprzez rozpustę wyższe władze, tj. rozum i
wola, doznają przeszkody w sprawnym działaniu. W procesie podejmowania działania zachodzą
cztery czynności rozumu.
Pierwszą czynnością
jest proste zrozumienie, które dostrzega jakiś cel [podjęcia
działania] jako dobry. Rozpusta przeszkadza tej czynności rozumu. Mówi
o tym Daniel (Dn 13,56): „piękność (niewiasty) cię uwiodła i
pożądliwość wywróciła serce twoje".
To zaś oznacza zaślepienie
umysłu (serca). Drugą czynnością jest zastanowienie się nad
tym, co należy zrobić, by ten cel osiągnąć. Przeszkodą w tej czynności
jest żądza rozpusty. Wyraża to Terencjusz ("Eunuch"), mówiąc o
pożądliwej miłości: „Pociąg ten jest pozbawiony wszelkiego
zastanowienia i miary; nie możesz nim pokierować namysłem".
Zachodzi tu pochopność,
która oznacza brak zastanowienia się (por. q. 53 a3). Trzecią
czynnością jest sąd nad tym, co należy, a czego nie należy czynić.
Tu również rozpusta jest przeszkodą. Określa to Daniel, który tak mówi
o rozpustnych starcach (Dn 13): „wywrócili rozum swój, aby nie
pamiętali na sądy sprawiedliwe". Temu odpowiada nierozsądek.
Czwartą czynnością jest nakaz rozumu, co do podjęcia działania.
Doznaje on przeszkody w rozpuście o tyle, o ile człowiek ulega
naciskowi pożądliwości, by nie wykonywać tego, co postanowił, że
uczyni. Wyraża to trafnie Terencjusz ("Eunuch"), gdy mówi o kimś, kto
powiedział, że już zerwie ze swą przyjaciółką: „Piękne te słowa, ale
jedna fałszywa łezka pozbawi je mocy".
Także w woli rozpusta sprawia
dwie nieuporządkowane czynności.
Jedna z nich leży w
dążeniu do celu. Tutaj zachodzi miłość siebie, w odniesieniu do
przyjemności, której człowiek pożąda w sposób nieuporządkowany. I jako
reakcja przeciwna powstaje nienawiść do Boga, który mu tych
rozkoszy zakazuje. Drugą czynnością jest pragnienie środków do
celu. Tutaj zachodzi przywiązanie do doczesnego życia, by
zażywać rozkoszy, jakie mu to życie daje. Z tego zaś rodzi się, jako
reakcja przeciwna, rozpacz w stosunku do przyszłego życia.
Ponieważ kto zbyt przywiąże się do rozkoszy cielesnych, ten nie dba o
dojście do duchowych, lecz raczej czuje do nich niechęć.
|
Quando inferiores potentiae vehementer
afficiuntur ad sua obiecta, consequens est quod superiores vires
impediantur et deordinentur in suis actibus.
Per vitium autem
luxuriae maxime appetitus inferior, scilicet concupiscibilis,
vehementer intendit suo obiecto, scilicet delectabili, propter
vehementiam delectationis. Et ideo consequens est quod per luxuriam
maxime superiores vires deordinentur, scilicet ratio et voluntas.
Sunt autem rationis quatuor actus in agendis.
Primo quidem, simplex intelligentia, quae apprehendit aliquem finem
ut bonum. Et hic actus impeditur per luxuriam, secundum illud Dan.
XIII, species decepit te, et concupiscentia subvertit cor tuum.
Et quantum ad hoc, ponitur caecitas mentis. Secundus actus
est consilium de his quae sunt agenda propter finem. Et hoc etiam
impeditur per concupiscentiam luxuriae, unde Terentius dicit, in
eunucho, loquens de amore libidinoso, quae res in se neque consilium
neque modum habet ullum, eam consilio regere non potes.
Et quantum ad hoc, ponitur praecipitatio, quae importat
subtractionem consilii, ut supra habitum est, tertius autem actus est
iudicium de agendis. Et hoc etiam impeditur per luxuriam, dicitur enim
Dan. XIII, de senibus luxuriosis, averterunt sensum suum, ut non
recordarentur iudiciorum iustorum.
Et quantum ad hoc, ponitur inconsideratio. Quartus autem actus
est praeceptum rationis de agendo. Quod etiam impeditur per luxuriam,
inquantum scilicet homo impeditur ex impetu concupiscentiae ne
exequatur id quod decrevit esse faciendum.
Unde terentius dicit, in eunucho, de quodam qui dicebat se recessurum
ab amica, haec verba una falsa lacrimula restringet.
Ex parte autem voluntatis, consequitur duplex actus inordinatus.
Quorum unus est appetitus finis. Et quantum ad hoc, ponitur amor sui,
quantum scilicet ad delectationem quam inordinate appetit, et per
oppositum ponitur odium dei, inquantum scilicet prohibet delectationem
concupitam. Alius autem est appetitus eorum quae sunt ad finem. Et
quantum ad hoc, ponitur affectus praesentis saeculi, in quo scilicet
aliquis vult frui voluptate, et per oppositum ponitur desperatio
futuri saeculi, quia dum nimis detinetur carnalibus delectationibus,
non curat pervenire ad spirituales, sed fastidit eas. |
Strona główna 